De Liturgische Kring viert haar eeuwfeest in de kerk waar het allemaal begon: onze Kloosterkerk. Twaalf november is gekozen om bij deze gelegenheid stil te staan. De dag begint met een viering van Schrift en Tafel om 10.30 uur.  Live te volgen. Aansluitend wordt het jubileumboek De kerk is wat ze viert. 100 jaar Liturgische Kring gepresenteerd. Na de lunch is er een symposium met als thema ‘De Liturgische Kring in het krachtenveld van kerk, theologie en cultuur’.

De viering om 10.30 uur is voor iedereen toegankelijk. De lunch en het symposium kosten € 25,- aanmelding is daarvoor noodzakelijk.

Lees het artikel in De Klooster van Ellen van der Sar:

Liturgie in beweging

In de Apostelkapel, net voor het trapje naar het koor, is in de muur een zwarte gedenksteen gemetseld. De namen op de steen markeren het startpunt van de Liturgische Beweging in de Nederlandse Hervormde Kerk. De geschiedenis van de Duinoordkerk en de Kloosterkerk is daarmee onlosmakelijk verbonden. Zoals in 2020 het 100-jarig bestaan van de gemeente van de Kloosterkerk is gevierd, zo zal binnenkort, op 12 november, in de Kloosterkerk het 100-jarig bestaan van de Liturgische Kring worden gevierd.

De Haagse predikant Jan Hendrik Gerretsen (1876-1923) hield op 12 november 1911 zijn eerste liturgische dienst in de Kloosterkerk en bundelde een aantal eerder geschreven artikelen voor zijn kerkblad tot het boekje ‘Liturgie’. Hij wilde de liturgie bevrijden van het gewicht van de preek, en pleitte voor herstel van de vaste elementen van de eredienst (liturgie). Het vormde het begin van de liturgische opleving in de protestantse kerk.

Een paar citaten uit zijn boekje, die na ruim 100 jaar nog steeds zeggingskracht hebben:

• Het luisteren naar de preek mag niet het enige doel zijn van de kerkgang. Het gaat veeleer om de aanbidding, om voor God te knielen en Hem eer te geven.
• Liturgie maakt de gemeente zelfstandig, emancipeert haar, maakt haar mondig.
• Vooral op feestdagen zouden we meerstemmig moeten zingen met een koor.
• Er is een sterk kunstleven ontwaakt. Kunst is voor de nieuwerwetse mens een levensbehoefte. De Kerk moet aan alle redelijke eisen van de mensen voldoen. De Kerk moet alle verontschuldiging aan de mens, om niet ter kerk te gaan, ontnemen. De kerk moet het kind van onze tijd tegemoet komen.

Op verzoek van Hendrik Willem Creutzberg (1875-1940), die in 1920 predikant van de naar anglicaans model gebouwde Duinoordkerk in Scheveningen was geworden, leidde de latere hoogleraar Gerardus van der Leeuw (1890-1950) in de zomer van 1921 in deze kerk een dienst. Enkele maanden later was de oprichting van de Liturgische Kring een feit. Ze komt vanaf 1923 in de consistoriekamer van de Duinoordkerk bijeen, en tot ongeveer 2000 kwam men in de Kloosterkerk samen. De deelnemers van deze studiekring waren nauw verbonden met de zogenaamde ethische richting in de Nederlandse Hervormde Kerk. De theologen van de ethische richting zochten naar een verbinding tussen geloof en wetenschap, tussen christendom en cultuur.

In de Duinoordkerk

De liturgische praktijk zoals die door Creutzberg in de Duinoordkerk gestalte kreeg, heeft lange tijd grote invloed gehad op de opvattingen binnen de Liturgische Kring. De ontdekking van de liturgische beweging was dat je kerk wordt door de liturgie te vieren. Beter gezegd: dat je deel krijgt aan Christus door de liturgie te vieren. Aan Creutzberg danken we bijvoorbeeld de gebedsrespons ‘De Heer is met u – en met uw geest’ (nu: ‘De Heer zij met u – ook met u zij de Heer’). Het gezamenlijk hardop bidden van het Onze Vader werd door hem ingevoerd. Al snel werd een kerkkoor opgericht, dat zich – getuige enkele bewaard gebleven orden van dienst – ook rekenschap gaf van de eerder door Gerretsen geformuleerde gedachten:

Het gemeentegezang is en blijft de grondslag. Afwisseling van gemeente- en koorgezang zou misschien de meest geoorloofde en gewenste vorm zijn voor introductie van het koorgezang in de gemeentedienst. Beter is evenwel de verbetering van het kerkgezang zelf. Men zinge ritmisch! Men zinge echt schone melodieuze melodieën!

Gedurende het (kerkelijk) jaar vierde de gemeente van de Duinoordkerk, naast de vastgestelde feestdagen, onder andere een dankdag voor de oogst en werden op de laatste zondag van het kerkelijk jaar de overledenen herdacht. Daarnaast organiseerde Creutzberg jeugddiensten, die volgens Van der Leeuw belangrijk zijn geweest bij de verbetering van de liturgie. Morgen- en avondgebed werden door Creutzberg ingevoerd, en ook was de kerk zo veel mogelijk dagelijks geopend voor gebed.

Proeftuin

Zo werd de gemeente van de Duinoordkerk een proeftuin, waarin verschillende experimenten konden uitgroeien tot vernieuwingen in de liturgie en gemeenteopbouw. Mede dankzij het organisatietalent van Creutzberg werden gemeenteleden en vooral jongeren hierbij betrokken, door mee te zingen in het kerkkoor of deel uit te maken van de commissie van ontvangst. Veelvuldig werd aan de vernieuwingen in de Duinoordkerk in de landelijke pers aandacht geschonken. Bijvoorbeeld toen de Duinoordkerk besloot collectezakken te gaan gebruiken. Zo schrijft H. Beets in 1926 in ‘De Bazuin’ […] dat de Duinoordkerk heeft gebroken met het aloude hengelsysteem. Men is er overgegaan naar een systeem van collectebakjes met aan iedere kant een handvat. Zo krijgt de kerkganger niet meer een collectezak voorgehouden maar wordt het bakje (of is het toch een zak?) aan elkaar doorgegeven. Niet ongevoelig voor het argument van efficiëntie schrijft Beets: “Zoo heeft geruischloos, zonder de zwaaiende en stootende beweging der hengelaars, de afgifte der liefdegaven voor armen en kerk plaats”. Nog steeds worden, naast het oprukkend mobiel betalen, de zakjes zo doorgegeven en opgebracht naar de avondmaalstafel.

Het symposium

Op vrijdag 12 november 2021 hoopt de Liturgische Kring haar eeuwfeest te vieren in de kerk waar het allemaal begonnen is: de Kloosterkerk in Den Haag. De dag begint met een viering van Schrift en Tafel om 10.30 uur, waarin voorgaan ds. Idelette Otten en ds. Henk Grol.

Aansluitend vindt de presentatie van het jubileumboek plaats, geschreven door musicologe drs. Mieke Breij: De kerk is wat ze viert. 100 jaar Liturgische Kring.

Na de lunch wordt een symposium georganiseerd. Het thema is: ‘De Liturgische Kring in het krachtenveld van kerk, theologie en cultuur’. Sprekers zijn Jan Hage, organist van de Utrechtse Domkerk (en voormalig organist van de Kloosterkerk),  Kees van der Ploeg, oud-universitair docent architectuurgeschiedenis Rijksuniversiteit Groningen en Radboud Universiteit Nijmegen, en Maarten Wisse, hoogleraar dogmatiek en rector aan de Protestantse Theologische Faculteit te Amsterdam. Dagvoorzitter is Paul Gerretsen. Het symposium wordt afgesloten met een receptie.

De viering om 10.30 uur is voor iedereen toegankelijk. Voor de lunch en het symposium is aanmelding noodzakelijk.  Dit kan door uiterlijk 31 oktober € 25,– over te maken op giro NL60 INGB 0000 7245 00 t.n.v. Liturgische Kring, onder vermelding van uw naam.

Ellen van der Sar is lid van de Kloosterkerk en onder meer redactiesecretaris van Laetare, tijdschrift voor liturgie en kerkmuziek.