Frans Bouwen, lid van de Kloosterkerk, was hier van 1984-1987 vicaris voor het jeugd- en jongerenwerk. Hij werkte voor de afdelingen Internationale Zaken en Vluchtelingen van de Wereldraad van Kerken in New York en Genève en was in 1998 oprichter van het internationale, multidisciplinaire ‘The Hague Process on Refugees and Migration’. Sinds 2016 is hij predikant voor de Nederlandse Protestantse Gemeente rondom het Meer van Genève.

Vreemdelingen, asielzoekers, vluchtelingen, migranten, ontheemden – Waar hebben we HET over? Over WIE hebben we het? 
“In de maatschappelijke discussie over vreemdelingen worden asielzoekers, vluchtelingen en migranten nog wel eens op één hoop gegooid. Officiële ‘vluchtelingen’ worden van staatswege vervolgd of gediscrimineerd, door oorlog of geweld bedreigd, genitaal verminkt enzovoort. Zij voldoen aan één van de criteria in het zogenaamde Vluchtelingenverdrag. Dit Verdrag met bijbehorende Protocollen is vastgesteld door de Verenigde Naties (VN) in 1951. Staten, die dit verdrag hebben getekend en geratificeerd, zijn gebonden aan deze criteria en moeten het verdrag implementeren binnen hun eigen nationale wet- en regelgeving. 

Wereldwijd zijn er op dit moment zo´n 90-100 miljoen vluchtelingen. Ongeveer de helft daarvan zijn binnenlandse ontheemden, vaak zonder voorzieningen in eigen land. De meeste andere vluchtelingen verblijven in Turkije; ook Pakistan, Venezuela, Zuid-Soedan en Myanmar herbergen er veel. De aantallen in Europa zijn in vergelijking betrekkelijk laag.  

We spreken van ‘migranten’ als het gaat om mensen die zijn gevlucht om andere redenen dan door de VN in het Vluchtelingenverdrag zijn vastgelegd. Veelal zijn dat legitieme economische redenen. Arme families sturen hun kinderen de wereld rond om nog ergens een inkomen te verwerven voor zichzelf en het thuisfront. Deze migranten hebben officieel geen recht op een vluchtelingenstatus, maar hun omstandigheden zijn vaak schrijnend. Dikwijls gooien zij hun documenten weg en gaan ‘illegaal’ verder als ‘ongedocumenteerden’. Zij trekken veelal naar grote steden en zoeken elkaar op. Het is een steeds groter wordende groep mensen die tussen wal en schip raken.” 

Wat vind je van al die onderscheidingen? 
“Allereerst wil ik kwijt dat al deze mensen – vluchtelingen en migranten, illegalen en ongedocumenteerden – niet ‘zielig’ zijn. Hun levensgeschiedenis is vaak getekend door barre omstandigheden, maar zij hebben overleefd en tonen grote veerkracht. Verder leert de Bijbel ons, dat er voor God geen mens ‘illegaal’ is. De Bijbel maakt geen onderscheid tussen vreemdelingen, asielzoekers, vluchtelingen, migranten of ontheemden. Dit schuurt dus stevig met de wijze waarop men vanuit verdragen en dergelijke naar deze zaak kijkt, met al die definities en categorieën.”

“De Bijbel maakt geen onderscheid tussen vreemdelingen, asielzoekers, vluchtelingen, migranten of ontheemden.”

Wat zegt de Bijbel over vluchtelingen? 
“Laten we over ‘vreemdeling’ spreken, want dat is de term die in de Bijbel het meest valt. De Bijbel is een onuitputtelijke bron van inspiratie voor het denken over en het handelen ten aanzien van de vreemdeling. Het begint er al mee dat de ‘aardman’ Adam met de ‘aardvrouw’ Eva het ´vreemdelingenschap´ verkiezen boven het gezelschap van God in de Hof van Eden. Desondanks vinden zij als vreemdelingen buiten die Hof bescherming, nota bene door diezelfde achterblijvende en in wezen teleurgestelde God.  
Ook de aartsvaders Abraham, Izaäk en Jakob blijken vreemdelingen en migranten te zijn. Gedreven door honger en ook armoede trokken zij weg uit hun thuisland, bijvoorbeeld naar Egypte omwille van de rijke graanschuren. De als slaaf verkochte, Hebreeuwse vreemdeling Jozef werd er zelfs onderkoning. We lezen dat later de sfeer in Egypte omsloeg en de Hebreeuwse vreemdelingen alsnog tot slaaf werden gemaakt. Een gastvrij land kan zomaar omslaan in een dictatuur. De Bijbel vertelt vervolgens dat het inmiddels tot een volk uitgegroeide Israël uit die slavernij wordt bevrijd. Mozes leidt dit volk met Gods hulp naar het Beloofde Land, en voortdurend spoort hij aan de vreemdeling in hun midden te respecteren: ‘want vergeet niet, jullie waren ook vreemdeling!’ Zo zijn er in het Oude Testament nog vele verhalen over vreemdelingenschap.”

En in het Nieuwe Testament? 
“Het Nieuwe Testament volgt dezelfde lijn. Neem de apostel Paulus: ‘Elk mens is in wezen een vreemdeling op deze wereld; en de bestemming van de mens is gelegen in de geborgenheid van Gods Liefde’. En hoe kom je tot die bestemming? ‘U zult de Heer, uw God, liefhebben met geheel uw hart en met geheel uw ziel en met geheel uw verstand. Dit is het grote en eerste gebod. Het tweede, daaraan gelijk, is: u zult uw naaste liefhebben als uzelf. (Mattheüs 22:37-40)’. De vreemdeling is onze naaste; God kent geen categorieën van naasten! Bij Mattheüs lezen we trouwens dat Jezus als kind al een vluchteling was. Toen hij zijn leven niet zeker was, vond ook hij met zijn ouders bescherming in Egypte. Het bieden van bescherming is één van de kernwaarden – ik noem die graag: ‘pilaren’ – van de Thora.” 

Wat zijn de pilaren van de Thora? 
“Lied Psalm 116, vers 3, biedt een mooie samenvatting van de vier pilaren van de Thora: Gerechtigheid, Barmhartigheid, Bescherming en Bevrijding. Deze vier pilaren zijn een soort richtingwijzers. Zij zijn nogal radicaal! Als je ze gaat toepassen in de vluchtelingenpraktijk, leiden ze onherroepelijk tot confrontaties binnen onze samenleving. Mensen zijn geen nummers of documenten; zij zijn meer. En iedereen draagt de verantwoordelijkheid – voor zichzelf en voor de ander – om invulling te geven aan de vier pilaren. Het is niet zomaar een hobby voor enkele vrijwilligers binnen de kerk; iedereen moet er-zijn voor de ander: de niet-vreemdeling voor de vreemdeling, en de vreemdeling voor de niet-vreemdeling. De verantwoordelijkheid gaat zelfs nog verder: al wat leeft op aarde verdient beschermd te worden. De Bijbel vertelt ons dat dit alles heel moeilijk is, maar niet onmogelijk!” 

Psalm 116, vers 3
Hij is goedgunstig in gerechtigheid, Hij wil zich altijd over ons ontfermen. Zijn kracht kwam mij, eenvoudige beschermen. Rust nu. mijn ziel, de Heer heeft u bevrijd.

Wat is het verband met Kerstmis? 
“Het Kerstfeest confronteert ons ieder jaar weer met de Thora. De mens Jezus, die de Thora ‘uit-licht’, wijst ons de weg en moedigt ons aan die samen te gaan, in de geborgenheid van Gods Liefde, en gesteund door de werking van Gods Geest. God is zo met ons, mensen: Immanuël, ook de mens die vreemdeling, die in uw midden is (Deuteronomium 26:11).

Tekst – Emilie Schreuder